De zanglijster.
Deze keer een verhaal over een lijsterachtige, n.l. de zanglijster, in het fries: bûnte klyster. Vaak wordt de merel 'klyster' genoemd, maar dit moet eigenlijk 'swarte klyster' zijn. Zanglijsters komen in Damwoude en omstreken redelijk veel voor. Zij houden van wat hogere bomen en coniferen, waar ze hun nesten in kunnen bouwen. In veel tuinen kom je ze tegen, maar ook in bossen en bossages. Ze zijn iets kleiner dan een merel, van boven effen bruin, maar hun keel, borst en buik zijn licht met donkere spikkels. Vandaar dus die Friese benaming.
De Nederlandse benaming is ook niet voor niets gekozen. Zijn zangtalenten zijn niet gering! Nog voordat het licht wordt, 's ochtends vroeg, zingt hij al uit volle borst. Later op de dag is het tijd om te eten en zichzelf te verzorgen, waarna hij vlak voor het begint te schemeren zijn stem weer verheft, totdat het helemaal donker is. plankenkoorts is deze vogel vreemd, want hij zoekt altijd een podium uit om zijn zang te etaleren. Dit podium is vaak een tak in het topje van een boom, maar binnen de bebouwde kom ook vaak een schoorsteen of een televisieantenne.
Zanglijsters zijn grotendeels trekvogels. Dus 's winters zoeken ze zachtere streken op. 'Onze' zanglijsters gaan vooral naar Zuid-Engeland, Frankrijk of iets verder naar Spanje en Portugal. De noordelijker broedvogels uit Scandinavië en West-Rusland trekken daar ook naar toe, maar blijven in zachte winters soms wat in ons land rondhangen, vooral zolang er nog voldoende voedsel is. In de herfst en winter zijn dat veelal bessen van b.v. hulst of vuurdoorn. De rest van het jaar eten ze regenwormen, insecten en veel (huisjes)slakken. Voor die slakken gebruiken ze een z.g.n. smidse. Dat is een vaste plek waar ze op een hard voorwerp, meestal een steen, de slakkenhuisjes stuk slaan totdat ze de slak er schoon uit hebben en vervolgens (zonder sausje) lekker oppeuzelen. In veel tuinen zie je zo'n smidse. Ook in onze tuin. Ik gebruik dan ook nooit vergif tegen slakken. De zanglijsters gaan door het eten van vergiftigde slakken zelf dood, of worden onvruchtbaar. Die gevolgen kunnen mijn inziens nooit opwegen tegen de schade die slakken veroorzaken. Mocht de slakkenoverlast uitzonderlijke vormen aannemen dan kun je ze beter opzoeken en met de hand “opruimen”. Maar let wel dat elk dier zijn nut heeft in de voedselketen. ! Dus: des te meer slakken in de tuin, des te meer zanglijsters in de tuin. Ter compensatie van de eventuele extra slakkenschade kun je trouwens een lagere energierekening verwachten. Want een radio of televisie zet je toch zeker uit wanneer de zanglijster zingt? ! Ik wel tenminste……..!
Afgelopen voorjaar (2000) zongen de zanglijsters al zeer vroeg. Half februari kon je ze in Damwoude en omstreken reeds horen. Dit kwam natuurlijk door de zachte winter. Leuk om elk voorjaar de eerste zang weer te noteren op de kalender en te vergelijken met voorgaande jaren. Soms hebben ze eind maart al een eerste legsel. In een nest waarvan de “voering” bestaat uit met speeksel gladgestreken modder, liggen dan de helder blauwe eieren, elk met enkele zwarte stipjes op de stompe kant (pool). Meestal 4 à 5 eieren die na ongeveer 15 dagen broeden uitkomen. Het komt niet zelden voor dat de eieren door eksters worden geroofd. Vlaamse gaaien wachten liever tot de eieren uitgekomen zijn, want zij prevaleren een vers kuikentje boven een (ongekookt) eitje. Het is maar war je van houd! Geen paniek echter door dit onheil. Geen wraakacties tegen eksters en gaaien. De zanglijsters zijn goed voorbereid op zulke tegenslagen. Binnen no-time hebben ze weer een nieuw nest, nog beter verstopt voor predators. De slimste vogels krijgen de meeste nakomelingen, die op hun beurt die slimheid (erfelijk) weer overdragen aan hun nageslacht.
De natuur is wreed, alleen de sterkste en slimste dieren overleven. Dit noemen we ook wel natuurlijke selectie. Dus in de natuur geen opvangcentra, verzorgingshuizen of iets van dien aard. En vogelasiels dan? Hoor ik nu vragen. Die hebben vooral een educatieve taak en moeten onze soort (mensen) er steeds weer op wijzen hoe slordig wij met de natuur omgaan. De gevolgen van dat roekeloos omgaan met de natuur zijn dan in de vogelopvangcentra zoals de Fûgelpits en de Fûgelhelling te aanschouwen. Olieslachtoffers en andere door menselijk toedoen toegetakelde beesten moeten als (nog net) levende voorbeelden dienen om ons steeds weer opnieuw te laten beseffen wat wij, al dan niet opzettelijk veroorzaken. Helaas duurt dat besef vak maar erg kort.
Terug naar de zanglijster. Die broedt desnoods tot in augustus om voldoende nakomelingen te krijgen. Eigenlijk broedt alleen het vrouwtje, die ook al het nest in haar uppie heeft moeten bouwen. Meneer heeft het te druk met zijn zangcarrière. Niet voor ons plezier, maar om soortgenoten te laten horen dat hij er zijn territorium heeft. Pas wanneer de eieren uitkomen bewijst hij zijn vaderschap door mee te helpen met het voeren van zijn kindertjes. Deze zullen al na een dag of vijftien het nest verlaten. In de herfst trekken de zanglijsters in groepen weg. Andere lijsters zoals koperwieken en kramsvogels zullen de restanten van het voedsel voor hun rekening nemen tijdens hun trek naar het zuiden.
In het vroege voorjaar zoeken ze hun broedgebieden weer op. Meestal zijn dat tevens hun geboortestreken. Hoe trouw ze aan hun vorige broedgebied hechten probeer ik d.m.v. het ringen van deze vogels te onderzoeken. Tot nu toe is het nog niet gelukt een zanglijster te vangen die ik een jaargang eerder heb geringd. Maar de aantallen zanglijsters die ik ringde zijn dusdanig klein dat ik daar nog geen conclusies uit durf te trekken. Misschien zoekt de zanglijster elk jaar wel een nieuw publiek om voor te zingen.
De Pavarotti onder het vogelvolk…..!!
Harry de Boer, Damwoude.
foto links: de zanglijster.
