Zaden gaan op reis.
Planten zitten vast aan de plek waar ze groeien. Ze kunnen zich niet zoals dieren vrij verplaatsen. Toch moeten ze kunnen ontsnappen aan verslechterende milieuomstandigheden en de mogelijkheid hebben nieuwe gebieden te koloniseren.
Daar hebben ze vruchten voor. Hun zaden kunnen vele kilometers ver reizen. Om op reis te gaan maken planten een handig gebruik van wind, water en dieren, maar kunnen evengoed blijven kleven aan de wielen van een trein of aan de zolen van een vakantieganger.
Met wind en water mee.
Ontelbaar zijn de planten die hun zaden door de wind laten verspreiden. Iedereen kent de grijze pruikenbollen van paardenbloemen en andere composieten. Op een gezamenlijke bloembodem heeft een bloemhoofdje een groot aantal bloempjes die veranderen in zaadjes met een parachuutje.
Wie heeft nooit paardenbloemzaden op reis gestuurd door ze weg te blazen?
Orchideeën hebben stoffijn zaad dat door de wind kilometers ver kan worden weggevoerd. Soms laten planten hun zaden eenvoudigweg door de wind uit hun bekervormige vruchten schudden.
De kiemplanten komen dan hoogstens een meter van de moederplant op. Net als bij springzaad en klaverzuring, die zelf hun zaden wegschieten.
Verspreiding door stromend water brengt het zaad verder. Een bekend voorbeeld is de lis. Als de vruchten verdrogen en openbarsten, vallen de platte zaden in het water. In de zaadhuid zitten luchtcellen, waardoor de zaden minstens drie maanden kunnen blijven drijven. Ze ontkiemen waar ze aanspoelen.
Dieren als zaadverspreiders.
Vruchten met venijnige weerhaken liften mee in de vacht van zoogdieren en aan de kleding van mensen. Zulke haakvruchten hebben de klitten, kleefkruid, duinhondstong en agrimonie. Tandzaad heeft zelfs geweerhaakte lanspunten in miniatuur, die bijna niet uit je sokken zijn te verwijderen.
Eekhoorns en bosmuizen verstoppen boomvruchten als wintervoorraad, verliezen die bij het transport of vergeten er een paar. Echte eikenplanters zijn de gaaien: ze poten eikels om in het voorjaar de zachte kiemlobben van de zaailingen te kunnen afpikken.
Sappige bessen worden door vogels en zoogdieren gegeten, die de harde pitten uitpoepen. De meeste zoogdieren zijn kleurenblind, omdat ze veelal actief zijn in de schemer en de nacht, waarbij de reuk een belangrijkere rol speelt dan het zien van kleuren.
Vogels kunnen kleuren wel uitstekend onderscheiden, vooral rood. Daarom zijn de meeste vruchten die door vogels verspreid moeten worden, rood.
J. Bijlsma, Broeksterwoude.
foto links: het springzaad.
