Libellen.
Algemene informatie.
Wereldwijd zijn er meer dan 6.000 soorten bekend deze komen voornamelijk in de tropen voor
In Europa komen 125 soorten voor (41 waterjuffers en 84 glazenmakers)
In Nederland komen 70 soorten voor.
De orde Libellen worden meestal verdeeld in twee onderordes Waterjuffers (Zygoptera) en Echte libellen of Glazenmakers (Anisoptera) Dit zijn verreweg de belangrijkste.
De naam glazenmaker stamt uit de tijd dat mensen die kapotte ruiten moesten vervangen, vroeger de stukken glas vervoerden op een raamwerk van latten, dat werd dan op de rug meegedragen. Dit raamwerk stak aan weerszijde uit als twee geweldige vleugels.
Zygoptera betekent gelijke vleugels en Anisoptera is ongelijke vleugels
Libellen zijn insekten dat wil zeggen ze hebben 3 paar poten, een kop, borststuk en een achterlijf (abdomen)
De 6 poten zit aan het borstuk vast.
Dit borststuk is weer onder te verdelen in drie segmenten:
1e segment (verbindt de kop met het borststuk en hieraan zitten het eerste paar poten)
middelste segment en de achterste segment zijn vergroeid met elkaar.
Ze worden daarom ook wel als één geheel gezien,
Hieraan zitten de vleugels en de resterende 4 poten.
Aan beide kanten van het borststuk zitten twee ademhalingsopeningen
Libellen hebben twee soorten ogen.
de facet- of samengestelde ogen. (Bij waterjuffers duidelijk gescheiden aan weerszijde van de kop.
en bij echte libellen veel groter die elkaar aan de bovenkaant van de kop kunnen raken.)
Deze samengestelde ogen bestaan uit zo'n 10.000 tot 30.000 (lensjes of facetten) Hierdoor kunnen ze zeer kleine bewegingen waarnemen.
Het tweede soort ogen zijn zeer eenvoudig en worden ocelli genoemd.
Het gaat hier om drie kleine ogen die meestal boven op of voorop de kop liggen. Hiermee kunnen ze licht en donker onderscheiden.
De poten bestaan uit de volgende onderdelen, vanaf het lichaam gezien zijn dat: heup,dijring,dij,scheen en voet.
Libellen kunnen bijna niet lopen. ze gebruiken hun poten om zich ergens aan vast te houden.
Vliegkunst.
De vleugels kunnen onafhankelijk van elkaar bewegen.
Ze zijn in staat om op een plek stil te staan en zelfs kunnen ze achteruit of opzij vliegen.
Ze kunnen ook loodrecht omhoog of naar beneden vliegen
De vleugelslag is in vergelijking met sommige andere insekten betrekkelijk laag (20 tot 40 slagen per seconde)
grote glazenmakers kunnen een snelheid halen van ruim 50 km per uur. Dit maakt ze tot de snelst vliegende insekten ter wereld.
Waterjuffers vliegen veel langzamer en rusten vaker uit.
Het achterlijf zorgt ook voor de nodige balans tijdens het vliegen
Levenscyclus.
Libellen kennen een onvolkomen gedaante verwisseling d.w.z. dat ze geen pop stadium kennen.
Hun ontwikkeling bestaat uit drie stadia: ei, larve (nymfe) en volkomen insekt.
Om zover te komen ondergaat een larve gemiddeld 9 tot 16 vervellingen.
De larven brengen hun leven onderwater door.
Afhankelijk van de soort kan dit enkele maanden tot ongeveer vijf jaar duren.
De larven eten kleine waterdiertjes en ook wel kleine vissen.
Alle libellen larven (nymfen) hebben een bijzonder vangmasker.
De sterk verlengde onderlip is uitgegroeid tot een grijporgaan. (vangmasker)
Als de nymfen het water verlaten voor hun laatste vervelling is dit een riskante onderneming.
Enkele uren duurt het voordat hun vleugels en lichaam volledig zijn uitgevouwen en de dieren zijn opgedroogd.
Mannetjes richten een soort territorium in en verdedigen dat tegenover andere mannen.
Met elk vrouwtje van de zelfde soort wat binnen dit territorium komt wordt geprobeerd te paren.
In vergelijking met het larve stadium. Duurt het leven van de volwassen libellen maar kort.
Afhankelijk van de soort is dit zo'n twee weken tot enkele maanden.
Voortplanting.
Cercus (meervoud cerci) is een vaak tangvormig aanhangsel aan het achterlijf
Tijdens de paring vormen de libellen een paringsrad
Dit gaat als volgt:
Het mannetje vliegt boven en achter het wijfje.
En landt op haar kop en borststuk.
Vervolgens buigt hij zijn achterlijf tussen zijn poten naar voren en pakt haar met zijn cercus in de nek
Het mannetje brengt nu (als hij dit al niet eerder had gedaan) sperma uit zijn geslachtsopening (aan het achterlijf) over in het paringsorgaan (dat aan de onderkant bij het begin van het achterlijf zit,
Nu kunnen ze in de zogenaamde tandemhouding verder vliegen.
De eigenlijke paring gebeurt pas als het mannetje door een bepaalde vliegmanoeuvre het wijfje in staat stelt haar copulatieorgaan in contact met het zijne te brengen.
Nu ontstaat het zogenaamde paringswiel of paringsrad en kan het wijfje bevrucht worden.
De duur van de paring is per soort verschillend. Variërend van enkele seconden tot één of meer uren.
Meteen na de bevruchting worden de eieren gelegd.
De wijfjes van de waterjuffers hebben meestal een goed ontwikkelde legbuis, de eieren worden dan in levende of dode waterplantedelen gelegd.
Deze legbuis waarmee de eieren worden afgezet. wordt ook wel ovipositor genoemd
De meeste glazenmakers hebben een gereduceerde legbuis en leggen hun eieren zomaar in het water.
Er zijn ook uitzonderingen: Heidelibellen leggen hun eieren vaak in vochtige grond in gebieden die het volgend voorjaar onder water komen te staan.
Jacob Bijlsma, Broeksterwoude.
