Herfst.
Een seizoen vol verrassingen:
Windstille dagen, grijs en kil door hardnekkige mist, kleurenpracht van herfstbladeren, vormenrijkdom van vruchten en zaden, bizarre creaties in de paddenstoelenwereld, ragfijne draden van herfstspinnetjes, dreigende onweersbuien en hevige herfststormen, verstijfde dieren in de winterslaap, gevleugelde wintergasten uit het hoge noorden.
De herfst: barstens vol vogelleven.
De herfst is een ideaal jaargetijde om bijzondere vogelwaarnemingen te doen. Vogels, op weg naar het zuiden.
Soms maak je een invasie van pestvogels mee en regelmatig verschijnen in Lauwersoog sneeuwgorzen op het toneel met soms in het water een roodkeelduiker.
Als de struiken vol bessen hangen, is het altijd een belevenis honderden kramsvogels en koperwieken te zien verschijnen en als de vorst in het hoge noorden vroeger intreedt dan gewoonlijk, kun je wintergasten als nonnetjes, grote en middelste zaagbekken, brilduikers en soms ijseenden verwachten.
Ook aan eendensoorten is in de herfst geen gebrek: grote groepen smienten laten op plassen en meren hun gefluit horen; kuif-, topper-, tafel- en krakeenden houden wilde eenden gezelschap.
Tientallen wilde zwanen laten hun melodische roep horen en weilanden zien soms zwart van de rot- en brandganzen en meerkoeten.
De rauwe roep van de grauwe gans mengt zich in het gezellige gebabbel van duizenden kolganzen.
In het bos kun je stuiten op groepjes voedselzoekende vogels, zoals kool-, pimpel-, matkop- en staartmezen, vaak in gezelschap van goudhaantjes. Groepjes sijsjes voeren acrobatische toeren uit in elzen en berken om de zaadjes te bemachtigen en spechten hakken verwoed op hazelnoten en dennenappels.
Herfstverkleuring.
Om van de mooie herfstkleuren bij onze bomen te kunnen genieten, gaan we ze in de nazomer al afharden door ze wat droger te houden, ze zo licht mogelijk te zetten en tevens ± 30 dagen voor het einde van het groeiseizoen geen stikstof meer te geven.
Hoe komen deze fraaie herfstkleuren tot stand?
Vanaf het voorjaar heeft elk blad gestaag gewerkt aan het omzetten van zonneenergie in voedsel. Dat proces noemen we fotosynthese.
In feite zijn de bladeren dus de zonnepanelen van de boom. Onmisbaar bij dit fotosyntheseproces is de groene bladgroenkleurstof, die ook de kleur van het blad bepaalt. Daarnaast bevat elk blad nog een kleine hoeveelheid gele en oranje kleurstoffen.
In het najaar verandert er het een en ander. De dagen worden korter en dat heeft zijn invloed op de bladeren, minder zonlicht betekend minder voedsel. De temperaturen gaan geleidelijk omlaag waardoor de productie van de groene bladgroenkleurstoffen afneemt.
De grote verkleuring begint.
Het teruglopen van de voedselproductie vormt het startsein voor de aanmaak van een kurkachtige stof die geleidelijk aan het bladsteeltje afsluit van de tak.
Het gevolg is, geen voedseltoevoer meer vanuit de wortels terwijl de suiker die in het blad wordt gemaakt niet meer weg kan. De suiker is van belang bij de verdere verkleuring van het blad.
De hoeveelheid wordt op een bepaald moment zo groot, dat er door een chemische verbinding nieuwe kleurstoffen ontstaan die het blad een felle scharlaken rode of purperen kleur geven.
De weersomstandigheden spelen een belangrijke rol bij het ingewikkelde verkleuringproces. De ideale situatie is dat de bladeren langzaam afsterven. Daarvoor geven we aan het einde van de zomer al minder water zodat de kurkachtige afsluiting wordt gevormd en de suikers in het blad worden afgesloten.
Tenslotte zorgt deze kurkachtige afsluiting ervoor, dat het bladsteeltje bij het afvallen gemakkelijk breekt en geen open wond achterlaat.
Jacob Bijlsma.
