De ierappelfamylje.
De offisjele fryske namme foar aardappel is ierappel. Mar sa as it mei in protte algemiene planten giet hat de ierappel ek in protte streeknammen.
Sa binne jerappel, rejappel, ierpel, jirpel en earpel yn ús omkriten hiel bekende nammen foar de plant en de knollen dêrfan.
De fruchten fan de ierappel binne net de knollen mar de beien dy't út de blommen ûntsteane. Dy fruchten wurde pysappels, saaierappels of saaiers neamd.
De pysappels prikten wy as bern oan in puntich stokje en saaiden se fuort.
Famylje fan de ierappel is de hûnebeistâl (bitterzoet); ek wol nonnebeistâl neamd. Dat is in plant mei puntige blêden, mei oan de foet faak twa slipkes of earkes (soms is der mar ien).
As er by oare planten omheech klimt kin er wol sa'n twa meter wurde, mar kin ek plat oer de grûn groeie, bygelyks oer de stiennen fan de dyken om de Iselmar.
De blommen sitte oan fertakke blomstâlen en binne tige niisgjirrich. Yn'e midden fan de hingjende blomkes sit in útstekkend kegeltsje fan blommemoaltriedsjes en dêromhinne in stjerke fan fiif pearse kroanblêdsjes.
Op dy kroanblêdsjes sitte griene rûntsjes.
As de blomkes útbloeid binne komme de beikes; dy binne earst grien en wurde letter fjoerread. Dizze beikes binne net bolfoarmich, mar langrûn, dus mear de foarm fan in aai.
De ûnderste einen fan de plant wurde houterich en yn dy stâlen sitte bittere en swiete stoffen. As men op dy houterige prikjes kauwet krijt men earst in bittere en letter in swiete smaak yn'e mûle.
In oar lid fan de famylje is de hûnebei of honnebei (zwarte nachtschade). Dizze plant is in kultuerfolger; komt foaral foar op grûn wêr't hakke of ploege wurdt.
Dat omwrotten yn'e grûn befoardert it ûntkymjes fan it sied. De plant kin sa'n heale meter heech wurde, mar meastal binne se wat lytser. De blêden binne langwerpich en puntich.
De blomkes lykje op dy fan de hûnebeistâl, mar se binne wyt en net pears. De beien binne earst grien en letter as se ryp binne poikswart.
Oare famyljeleden binne de tomaat, tabak en de stikelbei (doornappel).
Oeds Hoekstra, Burgum.
foto links: blomke fan 'e ierappel.
