De koekoek.
Deze keer wil ik graag iets vertellen over de koekoek. Wie kent deze vogel niet? Nou, bijna iedereen heeft wel (van) hem gehoord, maar hem gezien hebben is toch in dit geval iets geheel anders.
Er is natuurlijk de befaamde koekoeksklok. Daarom zouden de meeste mensen zijn geluid wel herkennen, tenminste die typische koekoeksroep. Laten we daar nu eens mee beginnen.
De koekoek roept zijn eigen naam, maar ooit wel eens een koekoek op 5 meter afstand horen roepen? Als men dat geluid in een koekoeksklok had gestopt, had men er waarschijnlijk nooit één verkocht! Niet om aan te horen! Een gerochel, als van een zwaar verkouden astmapatiënt die zich tijdens een enorme hoestbui danig verslikt.
Maar op iets grotere afstand hoor je dat gerochel niet, omdat dat veel zachter doorklinkt dan het akoestische koekoek geroep. Het is daarom maar goed dat de vogels erg schuw zijn en mede daardoor hebben veel mensen het beest nog nooit gezien.
Hij maakt trouwens naast het koekoeken nog een typisch geluid. Een geluid dat sterk aan een tureluur doet denken.
In het Driesumermeer waar ik, van voorjaar tot herfst, regelmatig 's morgens vroeg te vinden ben, zit soms een koekoek vlak boven mijn hoofd op een tak. Vaak nog in het donker roept hij alsof hij me daar zo snel mogelijk weg wil jagen.
Vooral in de baltstijd lijkt het of hij echt kwaad op mij is. Wanneer het licht wordt, wordt hij aanmerkelijk schuwer en komt niet meer zo dicht bij. Wel vliegt hij dan zenuwachtig rond en is nooit echt ver uit de buurt. Ik zie hem dan heel duidelijk en dan blijkt het een hele mooie vogel te zijn.
Vliegend lijkt hij, door de lange vleugelpunten en staart op een torenvalk. De meeste koekoeken zijn blauwgrijs, maar er zijn ook bruine. Dat is geen andere soort maar een andere kleurvariant, iets wat maar zelden voorkomt bij (wilde) vogels.
In 2000 ving ik zo'n bruine koekoek in onze tuin. Het was een jonge vogel die naar het zuiden trok. Koekoeken zijn maar een paar maanden in ons land. Het grootste gedeelte van het jaar zitten ze lekker warm in Afrika.
Meestal begin april arriveren ze hier om voor nageslacht te zorgen. Nou, zorgen is eigenlijk een verkeerd woord in dit geval. Ze besteden de zorg uit, oftewel ze zoeken geschikte pleegouders die hun eieren uitbroeden en daarna de jongen verzorgen.
Dat doen ze niet via de Thuiszorg of zorgverzekering, maar het vrouwtje dropt stiekem een ei in het nest van een kleine zangvogel.
Ze zijn in staat eieren te produceren die sterk gelijken op de eitjes van de pleegouders. Die zien dus het verschil niet en hebben niets in de gaten. De uiterste slimme koekoek heeft de pleegouders al een tijdje als een privé detective gevolgd. En zij weet dan ook precies wanneer zij haar ei in het nest moet leggen.
Het koekoeksei komt meestal als eerste uit. Het jong is dan al meteen dusdanig egoïstisch dat hij meteen begint met het wegwerken (uit het nest kieperen) van de overige eitjes. En in enkele gevallen al met het wegwerken zijn broertjes en zusjes.
Dat klinkt wreed en het is ook wreed. Voor de koekoek is dit wel de enige manier om te overleven. Hij heeft immers veel meer voedsel nodig dan die kleine nestgenoten, ja evenveel als zij samen. Dus zou hij verhongeren wanneer de pleegouders het voedsel netjes over alle gezinsleden zouden verdelen.
“De één zijn dood is de ander zijn brood”, is in de natuur vaak erg van toepassing.
De pleegouders hechten dusdanig aan hun jongen, dat zij niet in de gaten hebben wat voor een monster zij in huis hebben. Ze blijven het jong voeren, ook al wordt hij vijf keer zo groot als zij zelf. Koekoeken slimme vogels.
Dit uit zich in risicospreiding, door hun eieren over vele nesten te verdelen. Zelf geen energie steken in broeden en verzorgen van hun jongen. En op tijd weer terug naar Afrika. Toch neemt hun aantal niet toe, dus zullen er toch veel niet lang leven.
Over de oorzaken daarvan is (nog) weinig bekend, al weten we wel dat ze vooral (grote) rupsen eten. Juist dat voedsel is nog vrij schaars, mede door veel gebruikte verdelgingsmiddelen. Een erg interessante vogel die behalve zijn overbekende geluid, toch nog een vrij onbekend leven leidt.
Over trekroutes naar Afrika is door ringonderzoek wel iets bekend. Waar ze precies overwinteren, of eigenlijk driekwart van het jaar rondhangen is echter niet exact duidelijk. Vermoedelijk toch tropisch Afrika.
De koekoek, door sommigen beliefd door zijn mystiek, door anderen verguist vanwege zijn asociaal gedrag tegenover kleine zangvogels. Het is een fraaie vogel die zeker een rol van betekenis speelt in de natuur.
Vogelaars krijgen elk voorjaar weer een kik, wanneer ze zijn geroep weer voor het eerst horen. De bedenker van de koekoeksklok moet ook een vogelliefhebber zijn geweest. Hij heeft er in ieder geval voor gezorgd dat bijna iedereen het koekoeksgeluid kent.
Voor welk vogelgeluid geldt dat nog meer? Rond Damwoude komt de koekoek vooral nog voor in de natuurreservaten. Daar legt mevrouw koekoek vaak haar eitjes in de nesten van kleine karekieten, grasmussen en rietzangers. Ook soms bij winterkoning, witte kwikstaart, heggenmus of roodborst legt zij haar eieren.
Laten we hopen dat we nog lang mogen genieten van de prachtige roep van de koekoek. Binnen (in de klok), maar vooral buiten, zolang ze niet te dichtbij komen tenminste!
Harry de Boer.
foto links: de koekoek.
