Vliegenvangers.
Vroeger had je van die grote gele kleefdingen die je aan het plafond bevestigde met een punaise. Vliegenvangers! O wee dat je er met je haren in kwam. Dan moest er toch wel hulp aan te pas komen om je te bevrijden. Wanneer ze na enkele weken vol zaten met vastgelijmde vliegen, dan werden ze weer vervangen. Dodelijke dingen dus voor vliegen en muggen, die niet alleen bij mensen in de kamer hingen, maar ook wel in koeienstallen. Zo werden 100-den, zo niet 1.000-den insecten onschadelijk gemaakt.
Maar er zijn ook vliegende vliegenvangers. Dat zijn kleine vogeltjes die steeds vanaf hun uitkijkpost razendsnel insecten uit de lucht vangen met hun snavel. Uiterst behendige beestjes. Nu komen vliegenvangers bij ons niet heel veel voor.
We hebben echt geluk wanneer in het voorjaar een paartje bonte vliegenvangers een nestkastje gaat bewonen. Soms moeten ze daarvoor de strijd aangaan met een paartje koolmezen.
Het mannetje bonte vliegenvanger (bvv) is bijna zwart-wit gekleurd. Sommige onderdelen zijn wat meer bruingrijs. Het vrouwtje bvv is vooral bruingrijs met wit. Ze zijn eigenlijk niet met andere soorten te vergelijken. Helder blauwe eitjes, ongeveer 6 tot 8 stuks, leggen ze bijna altijd in nestkastjes.
De withalsvliegenvanger is een ondersoort die meer in het zuidoosten van Europa broedt. Deze wordt in Nederland zo nu en dan eens waargenomen tijdens de trek. Deze soort lijkt veel op onze bvv, maar het wit van zijn verenkleed loopt rondom de nek, daar waar de bvv zwart of bruingrijs getekend is. Ook is deze wat kleiner dan de bvv.
Eén van de laatste vogelsoorten die in de lente uit Afrika terugkeert, is de grauwe vliegenvanger. Deze is veel saaier van kleur, van boven grijs en van onderen lichtgrijs. Deze soort broedt vaak erg dicht bij huizen. Vaak in een hangende bloempot, of in een klimop vlakbij de voordeur. Hun 4 – 6 eitjes hebben roestbruine vlekken.
Zij zijn de kampioenen wat vliegenvangen betreft. Zo saai van kleur hij is, zo spectaculair hij vliegen weet te vangen. Echte luchtacrobaten zijn het. Slechts enkele maanden per jaar kunnen we van zijn shows genieten, want als bijna laatste gekomen, vertrekt hij weer als één van de eersten.
Een andere vliegenvangerssoort laat zich zelden in Nederland zien. Dat is de kleine vliegenvanger. Het mannetje lijkt wel iets op een mini roodborstje, want zij hebben een oranjerood keeltje. Vrouwtjes hebben dat niet. De kvv komt vooral in het oosten van Europa voor, maar een enkeling trekt in de herfst door Nederland naar Afrika. Normaliter overwinteren zij echter in India.
Al deze vliegende vliegenvangers vangen dus vliegen op een milieuvriendelijke manier. Jammer dat er zo weinig in onze omgeving voorkomen. Natuurlijk zijn zij niet de enigen die leven van vliegende insecten. Zwaluwen vreten er ook heel veel op. En gelukkig maar, want zonder die muggenvangers zouden wij nog meer last hebben van die vervelende wezentjes.
En waarschijnlijk komen er nog veel meer insecten naar hier. Vanwege de opwarming van de aarde zien we steeds meer insectensoorten oprukken vanuit Afrika naar Europa. De tseetseevlieg is daar een voorbeeld van. In Zuid-Europa komen die inmiddels al voor, met alle gevaren van dien. Overbrengers en verspreiders van allerlei ziektes zijn het. Een spuitbusje helpt daar echt niet tegen.
Daarom moeten wij onze vliegende vliegenvangers en andere insecteneters koesteren. Ja, je kunt ze ook verjagen, zoals b.v. de nesten van huiszwaluwen verwijderen of kapotmaken vanwege de overlast die die beestjes gedurende een paar maanden veroorzaken. Die overlast bestaat dan uit de poep die zij weleens op de ramen, muren of zelfs op de stoep deponeren. Stel je voor zeg!
Mensen die dat doen beseffen niet hoe belangrijk dit soort vogeltjes voor de mensheid is. Die mensen mogen ook nooit gaan klagen over insectenoverlast. Nee, eigen schuld, dikke (muggen)bult!
Wij moeten dit soort vogeltjes juist helpen tijdens hun halfjaarlijks verblijf in de Wâlden. Nestkasten of andere nestgelegenheid aanbieden is een eerste. Dankbaarheid tonen voor hun niet aflatende ijver om insecten te vangen, is een tweede. En als derde bewonderen en genieten van hun schoonheid en luchtshows, die zij in ruil, ons gratis en voor niets voorschotelen.
Elk jaar broedt er een paartje grauwe vliegenvangers bij ons ergens in de tuin. Elk jaar weer op een andere plek. Omdat het zeer behendige vliegers zijn, laten ze zich moeilijk vangen. Vanaf 1998 heb ik slechts 30 exemplaren gevangen en geringd. Nooit heb ik daarvan eentje teruggevangen en ook heb ik nooit een terugmelding gehad van een ander.
Wel blijkt uit ringonderzoek dat zij vooral via Portugal naar Afrika trekken. Soms zelfs via Algerije de Sahara oversteken, maar ook via de kust van Mauritanië, erg ver zuidwaarts trekken. Hun vliegcapaciteit gebruiken ze dus ook voor hun trekroutes. Bvv's blijken ook niet erg honkvast te zijn. Op de Veluwe komt die soort best veel voor en hebben onderzoekers veel nestkastjes voor hen opgehangen. Uit dat onderzoek blijkt dat ze de volgende jaren veelvuldig in andere gebieden worden aangetroffen.
Ook deze soort trekt in de herfst over de Sahara naar Midden-Afrika. Bvv's broeden zelfs tot in noord-Scandinavië en trekken dus tot centraal Afrika. Hemelsbreed is dat toch wel zo'n 8.000 km. Hoeveel vliegjes zouden ze tijdens die reis wel niet nodig hebben?
Harry de Boer
foto links: de kleine vliegenvanger.
