De ielstikel (krabbenscheer)
Wy moatte no mar ris nei it wetter ta. Yn sleatten en puollen binne ek wol
nijsgjirrige dingen te finen. De ielstikel is in plant dy't heal ûnder en heal boppe wetter groeit en yn de winter is er alhiel ûnderdûkt.
It is in koart stâltsje mei in rozet fan blêden; lange (in pear desimeter), smelle blêden, se ha de foarm fan in goate (de kanten wat heger as de midden), oan de kanten sitte punten en op elke punt sit in stikel. De blêden boppe wetter binne sa grien as gers, de ûnderwetter blêden binne donkergrien, soms in bytsje readeftich.
De woartels hingje nei ûnderen en woartelje yn de modder. De blommen binne wyt. De mantsje blomkes sitte mei in stik of wat (3 oant 6 ) oan in stâltsje. De wyfke blomkes sitte oan in hiel koart stâltsje, mar ien oan elk stâltsje. De bloeitiid is fan Maaie oant Juli. Oan de blomstâltsjes sitte in pear skutblêden, dy lykje wol wat op de skjirren fan in krabbe. Dêr komt de namme krabbescheer wei. De ielstikel hat wol stikels op de blêden mar wat de iel dêr mei te meitsjen hat wit ik net.
In sleat kin alhiel fol groeie mei ielstikels. Ut it sleatswetter en de grûn brûkt er in protte soarten stof om te groeien. Yn de hjerst sakje de planten nei de boaiem. Hoe kin dat? De luchtkanalen en de cellen rinne fol mei wetter. Dêrtroch wurde se swierder en sakje nei ûnderen ta. Yn'e maitiid komt de fotosynteze (koalsoerassimilaasje) wer op gong. Dan ûntstiet der gas yn de cellen en dan komme de planten wer omheech.
Eartiids waarden de ielstikels wol út de sleatten fiske om te brûken as dong op de tún, der sit kali en fosfaat yn. Dit wurdt no net mear dien, tink ik.
De ielstikel wurdt ek brûkt troch de blaustirns (zwarte stern) om te nesteljen. Der wurdt op in rozet fan de ielstikel in nest makke fan wat heakes en striekes. It nest mei 2 of 3 aaien stekt mar krekt boppe wetter út.
Doe't ik noch in kwajonge wie (dat is al in moai skoft lyn) wie der by Burgum in poel fol mei ielstikels en dêr tilde it op fan blaustirnzen dy't dêr harren nêst hiene. Sa'n plak soe ik no jammergenôch net mear witte.
Oeds Hoekstra Burgum
foto links: de ielstikel. foto: Hendrik van Kampen.
