Galjus (Gagel).
Wy wiene fan'e maityd in wike op Skylge. Doe foelen dy moaie goud-brúne strûkjes yn de dúnen ús op. Se blonken op tusken de krûpwylchjes (kruipwilg); in oar lyts strûkje. Doe't wy wer thús wiene lies ik yn de krante wat oer de galjes en bier.
Sa kom ik der ta om wat oer de galjes te skriuwen. It is in strûkje fan sa'n 60 sm oant 1.50 m heech. De mantsje katsjes binne wat langer as de wyfke katsjes en sitte net oan deselde strûk: dus twahuzich. It eigenaardige by de galjes is dat in strûk it iene jier mantsje katsjes (mei blommemoal) hat en in oar jier wyfkekatsjes (mei stampers) ha kin. De katsjes fan de galjes bloeie al foardat de blêdsjes komme. It blommemoal kin dan maklik troch de wyn ferspraat wurde. De langwerpige blêdsjes binne dof grys-grien. Oan de ûnderkant sitte goudgiele harsklierkes.De plant hat in aromyske rook. It rûkt nei laurier en ek wol nei de eucalyptus.
In folksnamme is ek fliekrûd (vlooienkruid). Ik tink dat as je wat galjes yn de klean ha, dat de flieën dêr net fan hâlde.
De galjes binne te finen op feangrûn, yn sompeboskjes, wiete heidefjilden en yn de dúnen wêr't it aardich wiet is. In protte fynplakken binne ferlern gien troch ûntginning. Dat is ek it gefal yn ús omkriten, sa as yn it Bûtenfjild. Ja, wat is dêr ek wat feroare. Ik ha Jan Broersma fan de Lytse Loane noch wol troffen as er yn it Bûtenfjild oan it Miggefangerblomke (Zonnedauw) sykjen wie foar it krûdefabryk yn Westergeast.
Sa't wy allegear wol witte wurdt foar it meitsjen fan bier hop brûkt. Op de skobben fan de hopbellen sitte klierkes dy't in oalje-eftige bitter spul meitsje. Yn de midsieuwen waard foar it meitsjen fan bier galjes brûkt om de smaak oan it bier te jaan. Foar 10 liter bier wie sa'n 4 gram droege blêdsjes katsjes nedich. Letter ferdringt de hop de galjes. Dan wurde de galjes ferbean om de handel yn de hop te beskermjen. Wisten jim wol dat de hop famylje is fan de himp (hennep)?
Dit jier is men hjir en dêr wer begûn om bier te brouwen mei galjes. Omdat de galjes op de reade list steane sil men no besykje om op geskikte grûn galjes te bouwen. (Men kin se wol maklik stekke). Sa is der altyd feroaring yn de wrâld.
Ik ha ek al ris heard dat de namme van der Galiën ek te meitsjen mei de galjes. Is fan der Galjes miskien it Frysk foar van der Galiën?
Oeds Hoekstra, Burgum
Reaksje fan Pieter.
Pieter lêst it stikje fan my fansels earst ek efkes troch. Dy reaksje wol ik graach efkes meidiele.
Pieter hie ek al ris heard dat syn namme mei de galjes te meitsjen hie.
Doe't de achternammen kamen hie in foarfaar fan Pieter tsjin de amtner sein: Ik kom fan de galjes of soksawat.
De amtner hat der van der Galiën fan makke. Miskien hat er it net goed ferstien of hy fûn it sa moaier. Pieter syn foarfaars kamen út Ikkerwâld neffens in stambeam troch ien fan de famylje makke.
Pieter syn foarfaar wie oan it galjes sykjen west yn de ûnwrâld fan it Bûtenfjild.
De galjes waarden neffens Pieter ek brûkt yn de kleankasten om te foarkommen dat de motten de klean opfrieten. Letter kamen de kaanferballen.
O. H.
foto links: de gagel.
