It Aytablomke (Winterakoniet).
Dit plantsje wurdt rekkene by de Stinzeplanten. Stinzeplanten binne planten dy’t op plakken groeie wer’t eartiids in stins stien hat. De bewenners ha doe op de iene of oare manier “fremde” planten op har hiem plante. Op sa’n âld sté steane se al jierren.
It Ayttablomke hat syn namme te tankjen oan in âld pleats yn Swichum: de Aytta State. Dêr hat op dat sté it slot stien fan Wigle (Viglius) fan Aytta, dat wie in rjochtsgelearde yn de tiid fan Karel V.
As wylde plant komt it Ayttablomke út de berchbosken fan Súd Europa en de Balkan. Oeral oars yn Europa is it allinne mar as túnplant of as ferwyldere túnplant te finen.
Yn de iere maitiid binne de giele blomkes al te bewûnderjen. (jannewaris – maart). By moai sinneskyn waar geane de blomkes iepen, as it moai waar bliuwt duorret de bloei net sa lang. Se bloeie langer as it waar net sa moai is. It Ayttablomke is famylje fan de Bûterblommen, de Ranonkeleftigen.
It blomke is wol hiel oars. De giele blêdsjes binne net de kroanblêdsje, mar it binne giele tsjelkblêdsjes, dyt de funksje fan kroan krige ha. En ûnder de giele blêdsjes sit in griene “ kraach” fan in djip ynsnien blêd.(it lykje hast wol aparte blêdsjes).
De echte kroanblêdsjes binne lytse giele bekerkes midden yn de blom. Yn dy bekerkes sit de blommenektar, dy bekerkes wurde dêrom ek wol hunichbakjes neamd. De moaltriedden hingje boppe de hunichbakjes. De ynsekten wurde lokke troch de rook fan de hunich en krije dan wol blommemoal op de lea.
As it waar kâld is en de betide ynsekten net fleane falt it mei it bestowen wol wat ta, want de blommen kinne har sels ek bestowe.
As de giele blomblêdsjes ôffallen binne, kinne je boppe de griene kraach de fruchtsjes sitten sjen. Dy fruchtsjes lykje op dy fan de Djerreblom (Dotterbloem). Dy is ek fan deselde famylje. Trochdat de plantsjes maklik útsiedzje kin it tal plantsjes yn de tún aardich groeie. Yn de grûn sit in woartelstok, dêrtroch komme der ek mear.
It is in nijsgjirrich plantsje mei moaie giele blomkes.
Oeds Hoekstra, Burgum
foto links: de grote stern.
